Als iedereen het toch al weet, waarom zou ik het nog moeten melden?

Vaak komen verhalen in het nieuws van heldendaden waardoor mensen zijn gered. We zien filmpjes waarin mensen met hun eigen auto zorgen dat een auto met een onwel geworden bestuurder tot veilig stilstand komt. En lezen verhalen over mensen die verdrinking hebben weten te voorkomen. Maar omstanders grijpen niet altijd in. Eén van de verklaringen vanuit de psychologie hiervoor is het omstandereffect, ook wel het bystander effect. Maar wat is dit precies? En is dit ook toe te passen op gedrag binnen organisaties?

Eén moord, 38 getuigen maar geen hulp

De 28-jarige bartender, Kitty Genovese, werd in 1964 in New York voor het gebouw waar zij woonde doodgestoken. Wel 38 mensen zouden hiervan getuige zijn geweest, maar niemand belde de politie of bood hulp (hier is later nog wel discussie over geweest of dit echt zo was). Achteraf vroeg iedereen zich af hoe dit kon gebeuren. Het was in ieder geval de reden van het ontstaan van de term omstandereffect. Het fenomeen omstandereffect doet zich voor bij een gebeurtenis met meerdere getuigen. Er zijn twee redenen waarom geen van de getuigen ingrijpt.

Ten eerste hebben mensen de neiging tot conformiteit, oftewel voldoen aan ‘de norm’. Stel: je ziet een overval op straat en vraagt je af wat je moet doen. Er is dan een grote kans dat je, ongemerkt, beïnvloed wordt door het gedrag van andere omstanders. Wanneer niemand de situatie beoordeeld als een noodgeval en dus niet ingrijpt, is het waarschijnlijk dat je zelf ook besluit dat er geen interventie nodig is.

Ten tweede is er een mogelijkheid dat je jezelf niet verantwoordelijk voelt om in te grijpen. Dit wordt ook wel diffusion of responsibility genoemd. Wanneer er meer personen aanwezig zijn, voelen mensen minder verantwoordelijkheid. Wanneer je echter als enige getuige bent van een noodgeval, zal je het gevoel hebben dat jij inderdaad moet ingrijpen. Jij bent immers de enige persoon die kán helpen. Wanneer er meer mensen getuige zijn van hetzelfde noodgeval, is dit gevoel van verantwoordelijkheid veel minder sterk. Want: waarom zou jij helpen, als iemand anders dat ook kan doen? En als anderen niet ingrijpen, dan zou het toch niet nodig zijn? Dat dachten de 38 getuigen bij de moord op Kitty Genovese waarschijnlijk ook.

Het omstandereffect betekent dus dat het minder waarschijnlijk is dat je ingrijpt bij een kritieke situatie, wanneer er meer omstanders aanwezig zijn. Het omstandereffect werd eerst gekoppeld aan noodgevallen, maar later bleek dat dit fenomeen ook in andere situaties toegepast kan worden.

Omstandereffect in organisaties

Op de werkvloer zijn er verschillende situaties waarop het omstandereffect kan spelen. Het kan bijvoorbeeld verklaren waarom mensen bepaalde handelingen uitvoeren, terwijl deze als onethisch gezien worden. Wanneer meerdere collega’s dit doen, zal dit door anderen als de norm worden gezien. Dit maakt dat mensen het onethische gedrag ook niet zullen melden. En wanneer we wel overwegen om een probleem, veroorzaakt door een collega, te melden, dan bekijken we vaak in eerst hoeverre we zelf verantwoordelijk zijn.

Maar ook bij wangedrag door een collega kan het zo zijn dat niemand dat tegenhoudt. Dit wangedrag kan zich voordoen in verschillende vormen, zoals pesten en seksuele intimidatie. Vaak zijn andere collega’s getuige van dit wangedrag, maar zegt, vanwege het omstandereffect, niemand er wat van. Wanneer een persoon al jaren verschillende collega’s pest, zijn er veel mensen die dit zouden kunnen melden. De neiging tot conformiteit en de gedeelde verantwoordelijkheid komen hier weer aan bod. Aangezien collega’s het niet melden, zullen anderen ook denken dat het dus niet nodig zal zijn. Het wordt dan door niemand als een noodgeval gezien. En omdat er meer mensen zijn die de verantwoordelijkheid delen, kan het zo zijn dat niemand zich aangesproken voelt. Uiteindelijk grijpt er dus niemand in en zet het gedrag zich voort.

Een gezonde bedrijfscultuur is key

Om ervoor te zorgen dat mensen zich wel uitspreken en melding maken van het wangedrag, is het belangrijk dat er een gezonde bedrijfscultuur heerst. Op deze manier bestaat er een omgeving waar dergelijk gedrag door collega’s bespreekbaar is. In ons vorige blog kan u lezen over de vertrouwenspersoon als één van de oplossingen tegen grensoverschrijdend gedrag. Het is namelijk belangrijk om onderwerpen zoals integriteit, ongewenst gedrag en normen en waarden op de agenda te zetten en het gesprek hierover met elkaar aan te gaan.

Wilt u zelf werken aan een gezonde bedrijfscultuur bij uw bedrijf? Neem dan contact met ons op!