Criminele uitbuiting: dader of toch slachtoffer?

Op onze website en in onze nieuwsberichten komt het onderwerp ‘ondermijning’ vaak voor. Bij ondermijning raken de bovenwereld en de onderwereld met elkaar verweven. Het fenomeen is echter heel breed. Witwassen van misdaadgeld valt bijvoorbeeld onder ondermijnende criminaliteit, maar ook mensenhandel. Dat klinkt misschien als een ‘ver-van-je-bed-show’, maar mensenhandel komt overal voor zonder dat mensen het doorhebben. Ook minderjarigen zijn hier slachtoffer van. In december 2021 publiceerde het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) bijvoorbeeld een onderzoek waaruit bleek dat jongeren veel vaker slachtoffer worden van mensenhandel dan gedacht. Deze jongeren merken nog jarenlang de gevolgen. En dat is natuurlijk verontrustend.

Definitie mensenhandel

Net zoals ondermijning, is mensenhandel zelf een erg breed begrip. Er zijn namelijk verschillende vormen van mensenhandel: seksuele uitbuiting, criminele uitbuiting, gedwongen orgaanverwijdering en arbeidsuitbuiting. Daarnaast is er vaak verwarring tussen de termen mensenhandel en mensensmokkel. Het grootste verschil is dat mensensmokkel per definitie landsgrenzen over gaat, terwijl mensenhandel binnen de grenzen van één land kan plaatsvinden. Daarnaast is de relatie tussen de smokkelaar en de gesmokkelde een vrijwillige relatie. De gesmokkelde persoon gaat namelijk vaak op eigen initiatief naar de smokkelaar, omdat hij of zij het land wil verlaten. Via de legale manier is dit lastig, dus zoeken mensen illegale manieren om een ander land binnen te komen.

Bij mensenhandel is het juist vaak de dader die contact zoekt met het slachtoffer en vervolgens een uitbuitingssituatie creëert. Mensenhandel is daarom een misdrijf gericht op een persoon en mensensmokkel is een misdrijf tegen de staat.

Bij mensenhandel staat het uitbuiten van een ander dus centraal. Dit gaat vaak samen met dwang in de vorm van geweld en chantage. De dader misbruikt vaakt de kwetsbaarheid en afhankelijkheid van het slachtoffer. Beide elementen moeten bewezen worden in de rechtszaal, behalve bij minderjarigen. Minderjarigen worden namelijk als kwetsbaar gezien en dus wordt er per definitie een bepaalde mate van afhankelijkheid ervaren.

Jongeren en mensenhandel

Het wordt onderschat hoe vaak jongeren slachtoffer worden van mensenhandel. Een toenemende vorm van mensenhandel onder jongeren is criminele uitbuiting. Bij criminele uitbuiting dwingt de ‘dader’ de jongere om criminele handelingen uit te voeren en vervolgens de opbrengsten grotendeels af te staan. Dit gebeurt vooral in de vorm van financiële- of drugsdelicten, bijvoorbeeld door het zijn het inzetten van jongeren als geldezels of drugskoeriers.

Uit het onderzoek van het CKM komt naar voren dat er in de praktijk vaak een verschil is tussen criminele uitbuiting van jongens en criminele uitbuiting van meisjes. Bij gedwongen criminaliteit in het drugscircuit, zijn namelijk vooral jongens het slachtoffer. Meisjes zijn echter vaker slachtoffer van fraude gerelateerde delicten. Deze uitbuiting bij meiden gaat daarnaast veelal samen met mensenhandel in de vorm van seksuele uitbuiting: het gedwongen uitvoeren van seksuele handelingen.

Meer aandacht

Wat mensenhandel in de vorm van criminele uitbuiting extra problematisch maakt, is dat de slachtoffers zich altijd schuldig maken aan het plegen van een strafbaar feit. Een slachtoffer wordt dan snel behandeld als dader, wordt vervolgd en loopt de bescherming, hulp en rechten van een slachtoffer mis. Daarna komen ze weer in dezelfde situatie terug en lukt het ze niet om uit het criminele circuit te stappen. Het vervolgen van de echte daders, en dus mensenhandelaren, gebeurt vaak niet.

Ook de grote rol die de sociale media hierin spelen is problematisch. Niet alleen benaderen de mensenhandelaren de slachtoffers via de grote sociale mediakanalen, maar gebruiken ze ook vaak gesloten kanalen. Daardoor is er weinig zicht op wat er online tussen slachtoffer en dader afspeelt. Daarnaast wordt het criminele gedrag verheerlijkt en genormaliseerd op sociale media. Het gevolg is dat er een verkeerd beeld van criminaliteit ontstaat: het is een gemakkelijke manier om (veel) geld te verdienen. Kwetsbare personen zien dan wel de voordelen op korte termijn, het snelle geld verdienen, maar kunnen de risico’s op lange termijn niet inschatten.

Slachtoffers die gebruikt zijn als geldezel, en dus ook slachtoffer zijn van mensenhandel, zijn hier een goed voorbeeld van. Als geldezel stel je namelijk je bankrekening open om geld wit te wassen. In ruil daarvoor, krijgt de geldezel een kleine vergoeding. Dit lijkt makkelijk geld verdienen, maar er zitten dus grote risico’s aan. Zo kan je 8 jaar lang geen rekening openen en geen lening afsluiten. Daarnaast krijg je waarschijnlijk een strafblad. Op het moment dat deze slachtoffers van mensenhandel een leven willen opbouwen en willen gaan werken, lopen ze dus tegen veel problemen aan.

Hulp

Eén van de redenen waarom slachtoffers niet worden herkend, is dat mensenhandel in de vorm van criminele uitbuiting een relatief nieuw fenomeen is in Nederland. Bekendheid van het probleem is belangrijk om de signalen te kunnen herkennen. Als iemand zichzelf niet als slachtoffer ziet, zoekt hij of zij niet snel zelf hulp. Terwijl dit juist heel belangrijk is om uit de criminele wereld te kunnen stappen. De jongeren worden namelijk vaak bedreigd, waardoor het moeilijk is om zonder hulp te ontsnappen. Het is dus aan de omgeving of instanties, om het slachtofferschap van de jongere te herkennen. Daarvoor is het essentieel dat er meer aandacht komt voor deze vorm van mensenhandel, zowel binnen de hulpverleningsinstanties als bij de rest van de bevolking. Zo kunnen mensen criminele uitbuiting ook in hun omgeving herkennen en melding maken bij de juiste instanties, zodat de slachtoffers de juiste hulp krijgen.